CZYTELNIA - MIEJSCE ROMITORIUM W HISTORII I PRAWODAWSTWIE OFM
Miejsce romitorium w historii, prawodawstwie i prowincji Zakonu Braci Mniejszych.
Reguła dla pustelni Św. Franciszka wraz z komentarzem.
1 .Ci bracia, którzy pragną wieść życie zakonne w romiloriach (pustelniach), niech będą we trzech, a najwyżej we czterech. Dwaj z nich niech będą matkami i niech mają dwóch synów lub przynajmniej jednego.
Przede wszystkim należy tu wyjaśnić dwa kluczowe terminy: bracia i wieść życie. Zakonnik nie oznacza tu jakieś osoby pobożnej lub religijnej, ale członka Zakonu Braci Mniejszych, który posiada swoją własną duchowość i organizację, czyli życie. Ten sposób życia różni się wyraźnie od form życia zakonnego: monastycznej i eremickiej jakie były znane w XIII w.
Wyrażenie wieść życie (łac. stare) jest użyte w odniesieniu do braci żyjących w romitorium w sposób osiadły, podczas gdy inni bracia prowadzili wędrowny tryb życia.
Romitoria w OFM nie miały być wielkimi budowlami, jakimi na przykład były klasztory Kartuzów czy Kamedułów. Liczba braci przebywających w romitorium jest bardzo ograniczona. Jakkolwiek Reguła nie podaje przyczyn tego ograniczenia, wiemy z innych źródeł, że Franciszek był przekonany, iż w małych wspólnotach będzie łatwiej zachowywać ubóstwo.
Liczba braci nie mogła też być zbyt mała: w romitorium musiało być przynajmniej trzech braci. Z tego wynika, że Franciszek chciał aby życie w romitorium było prowadzone w małej wspólnocie - rodzinie. Ta koncepcja życia wyklucza życie w pojedynkę, w zupełnej izolacji czy w odosobnieniu.
Należy wyraźnie zaznaczyć, że ten sposób życia w romitorium był pomyślany przez Franciszka jako propozycja dla braci, którą mogli oni wybrać w sposób wolny i nie przymuszony.
Aczkolwiek czas przebywania w romitorium nie zastał dokładnie określony przez Regułę, nigdy jednak nie był nieograniczony. W romitorium nie przebywało się na zawsze lub do końca życia, bo byłoby to sprzeczne z decyzją Franciszka zerwania z monastyczną zasadą stabilitas loci. Stałość życia została również ograniczona od wewnątrz ustanowieniem małej wspólnoty. Składała się ona z matek i synów, którzy zamieniali się swoimi rolami. Dwaj bracia spełniający rolę matek troszczyli się o wszystkie potrzeby pozostałych braci, którzy mogli dzięki temu bez przeszkód oddać się kontemplacji.
Wspólnota braci przebywająca w romitorium jest integralną częścią Zakonu. Węzłem łączącym ich z Zakonem jest przede wszystkim posłuszeństwo wobec własnego ministra prowincjalnego. Prowincjał zaś ma obowiązek czuwać nad życiem braci w romitorium, aby prowadzili to życie według zasad ustalonych dla całego Zakonu.
2. Ci dwaj którzy są matkami, niech wiodą życie Marty, a dwaj synowie niech wiodą życie Marii (Łk 10, 38- 42) i niech mają wspólne miejsce zamknięte, w którym każdy miałby swoją celę, modliłby się w niej i sypiał.
Franciszek w swej Regule dla pustelni odwołuje się do perykopy Łk 19, 38-42 o Marii i Marcie, która w tradycji Kościoła była często używana jako uzasadnienie dla życia kontemplacyjnego, stanowiącego lepszą cząstkę. Tak więc również przy układaniu Reguły dla pustelni Franciszek inspiruje się Ewangelią.
Franciszek nie używa tytułów Opat, Magister, Przełożony, ale nazywa braci po prostu Marią i Martą, co jeszcze mocniej podkreśla nową ewangeliczną duchowość tej wspólnoty.
Mają wspólne miejsce zamknięte - to wyrażenie nie musi oznaczać klasztoru w dzisiejszym tego słowa znaczeniu. W czasach św. Franciszka była to kaplica lub kościółek i bardzo ubogie pomieszczenia zbudowane z gliny i drewna lub też skalne groty. Romitorium nie było otoczone murem, lecz odosobnienie od świata zapewniało mu ubóstwo pomieszczeń i duża odległość od innych zabudowań.
Samotności sprzyja fakt, że każdy brat ma tam swoją celę, która jest miejscem modlitwy i odpoczynku.
3. I niech odmawiają zawsze kompletę z dnia zaraz po zachodzie słońca; i niech starają się zachować milczenie. I niech odmawiają swoje Godziny, i wstają na jutrznię. I niech szukają najpierw królestwa Bożego i sprawiedliwości Jego (Mt 6, 33; Łk 12, 31).
Po raz pierwszy w historii OFM zostaje ustalony porządek dnia, który wyznaczają poszczególne godziny kanoniczne. Reguła dla pustelni nie precyzuje jaki rodzaj oficjum bracia mają odmawiać, ale można spokojnie przyjąć wskazania dotyczące sposobu odmawiania brewiarza z Reguły zatwierdzonej. Porządek dnia stabilizuje życie braci w pustelni i chroni je przed zbytnią dowolnością i rozprzężeniem.
Jakkolwiek nie jest wyraźnie stwierdzone czy bracia mają odmawiać oficjum indywidualnie czy wspólnie, jednak wspólnotowe odmawianie brewiarza zdaje się być wyraźnym zamiarem i życzeniem św. Franciszka. Także liczba braci, nie mniejsza niż trzech, gwarantowała wspólnotowe odmawianie oficjum według wskazań Kościoła.
Te ustalenia pozostają jednak niejasne, ponieważ wspólnota mogła też składać się ( po części) z braci laików, którzy niekoniecznie musieli umieć czytać i pisać, i zgodnie z Regułą mieli możliwość zastąpienia oficjum odmówieniem przepisanej ilości modlitwy Ojcze Nasz.
Reguła przepisuje milczenie od komplety do tercji, nawiązując przy tym do starożytnej tradycji zakonnej. Później ta praktyka milczenia została rozszerzona na wszystkie wspólnoty braci mniejszych.
Modlitwa brewiarzowa, a szczególnie ta odmawiana w nocy, jest dla św. Franciszka służbą dla Królestwa Niebieskiego i szukaniem go, co jest podkreślone przez cytat z Ewangelii według św. Łukasza. Możliwe że wybranie przez św. Franciszka tego cytatu jest świadectwem jego wiary w to, co podają niektóre źródła tradycji, mianowicie że Jezus powróci o północy, aby wypełnić swe obietnice o Królestwie Niebieskim.
4. I w porze stosownej odmówią prymę\ a po tercji przerwą milczenie i mogą rozmawiać, i iść do swoich matek. I jeśli zechcą wolno im prosić je dla miłości Pana Boga o jałmużnę, jak pokorni, ubodzy ludzie. I potem odmówią seks tę i nonę, i nieszpory w stosownej porze.
Należy tutaj zauważyć, że św. Franciszek chce, aby każda pojedyncza godzina brewiarzowa była odmawiana w swoim czasie. Reguła nic nie mówi na temat Mszy Św.; można to wyjaśnić faktem, że została napisana przed udzieleniem braciom przywilejów papieskich, pozwalających na odprawianie Mszy św.
Po tercji synowie mogli się udać do matek, aby w duchu franciszkańskiego ubóstwa prosić o rzeczy konieczne do życia. Bracia wiodący życie poza romitoriami każdego dnia chodzili od drzwi do drzwi prosząc o jałmużnę, tutaj w pewnym sensie zostało to im zaoszczędzone. Ważne jest jednak podkreślenie, że także w romitoriumi bracia musieli żyć w całkowitym ubóstwie, być zależi od Opatrzności Bożej.
Powstaje pytanie w jaki sposób bracia będący matkami starali się o zdobycie potrzebnych środków na utrzymanie. Pytanie to jest o tyle kłopotliwe, ponieważ dalej Reguła nakazuje braciom trzymać się z daleka od każdej osoby. Odpowiedź musi iść po linii norm zapisanych w Regule z 1223 r., gdzie jest jasno powiedziane o pracy ręcznej i o kweście jako środkach do utrzymania. Można również przypuszczać, że wraz z rozwojem Zakonu braciom przebywającym w pustelniach przychodzili z pomocą współbracia z pobliskiego klasztoru lub macierzystej prowincji.
5. I do miejsca zamkniętego. w którym sami mieszkają, niech nie pozwalają nikomu wchodzić i niech w nim i nie jedzą.
Św. Franciszek chciał, aby miejsce, w którym znajdowali się bracia, było wolne od jakichkolwiek rozproszeń czy zewnętrznych przeszkód. Polecenia nikomu nie należy rozumieć w znaczeniu absolutnym, gdyż na przykład prowincjał miał prawo i obowiązek wizytowania braci. Problem nie jedzenia w miejscu zamkniętym (claustro), I należy rozumieć w ten sposób, że posiłki były spożywane wspólnie, a nie w samotności swojej celi lub innym miejscu.
6. Ci bracia. którzy są matkami, niech się starają trzymać z daleka od ludzi i przez posłuszeństwo dla swego ministra niech strzegą swych synów przed ludźmi, aby nikt nie mógł z nimi rozmawiać. Ci zaś synowie niech z nikim nie rozmawiają z wyjątkiem matek i ministra, i kustosza swego, jeśli ten z błogosławieństwem Bożym zechce ich odwiedzić.
Obowiązkiem braci spełniających rolę matki jest strzeżenie romitorium od tego wszystkiego, co mogłoby naruszyć przepisany kontemplacyjny sposób życia.
Bardzo ważnym jest stwierdzenie, że matki...przez posłuszeństwo dla swego ministra muszą wykonywać swoje obowiązki. Jest tu wyraźnie podkreślone posłuszeństwo prowincjałowi, czyli innymi słowy to, co się dzieje w romitorium, jest wykonywane na mocy mandatu udzielonego przez przełożonych. Konsekwentnie więc życie prowadzone w romitorium stanowi część życia prowincji, a prowincjał ma obowiązek czuwać nad jego właściwym przebiegiem.
Twierdzenia zawarte w tym fragmencie Reguły są ważne także z tego powodu, iż romitoria były pierwszymi rezydencjami stałymi zamieszkałymi przez braci. Romitoria nie miały przełożonych w znaczeniu późniejszego gwardiana; jedynym ich przełożonym był prowincjał lub kustosz, dlatego św. Franciszek tak mocno podkreśla potrzebę odwiedzania i rozmawiania z braćmi.
7. Synowie niech zaś przejmą niekiedy obowiązek matek według kolejności, jaką ustalą między sobą To wszystko, co wyżej zostało powiedziane, niech bracia starają się zachowywać sumiennie i gorliwie.
Należy również pamiętać o zamianach roli braci, wobec czego trudno tu mówić o stabilizacji, która jest konieczna do wykonywania urzędu przełożonego. Troska o zaspokajanie potrzeb nie spoczywała w sposób stały na jednym bracie, ale w sposób rotacyjny obejmowała po kolei wszystkich mieszkańców romitorium. To przechodzenie urzędów było zgodne z praktyką ubóstwa, gdyż żaden urząd nie mógł na stałe należeć do jednego brata.
Może nas uderzyć duża wolność, jaką pozostawia św. Franciszek braciom, pozwalając im ustalić między sobą kolejność zmian. Ta wolność jest czymś bardzo charakterystycznym dla franciszkańskiej koncepcji życia zakonnego. Reguła, którą św. Franciszek napisał dla braci przebywających w pustelni, nie reguluje detalicznie całego sposobu życia, ale dając ogólne jego zarysy pozostawia dużo wolności do zagospodarowania
Konkluzje
Erem franciszkański posiada następującą specyfikę, która wyróżnia go od innych pustelni:
1) Bracia przebywający w pustelni pozostają braćmi mniejszymi, nie zmieniają Reguły, ani swej podstawowej tożsamości. Nie składa się tu żadnych dodatkowych ślubów, przyrzeczeń, itd. W związku z tym bracia mogą swobodnie opuścić erem; doświadczenie życia franciszkańskiego życia pustelniczego, z natury swojej jest czasowe.
2) By móc iść do romitorium potrzebna jest prośba brata i specjalna zgoda ministra prowincjalnego.
3) Romitorium pozostaje w ramach prowincji i jest pod zwyczajną jurysdykcją prowincjała.
4) Bracia żyjący w romitorium, tworzą małą wspólnotę - rodzinę, o mocno ograniczonej liczbie, dzieląc swe rołe na Marię i Martę.
5) Rytm dnia i nocy wyznacza wspólnie odmawiane oficjum.
6) Podkreślony jest bardzo wyraźnie wymiar milczenia i samotności.
7) Cała egzystencja braci przebywających w eremie ma prowadzić do szukania królestwa Niebieskiego. któremu wszystkie inne rzeczy mają być podporządkowane.
Konstytucje generalne OFM
Art 29
Wymiar kontemplacyjny naszego powołania franciszkańskiego należy ożywiać również nowymi formami modlitwy, tak wspólnotowej, jak i indywidualnej, które bardziej odpowiadają wrażliwości dzisiejszego świata i pomagają w umacnianiu woli i trwaniu w postanowieniach.
Art. 31
§ 1. Wszystkim i poszczególnym braciom powinna leżeć na sercu sprawa istnienia pustelni, świętych ustroni, czyli miejsc samotności, będących świadectwem aktualności życia kontemplacyjnego w naszym Zakonie.
§2. Ministrowie niech udzielają zezwolenia, z błogosławieństwem Pana, na prowadzenie tego rodzaju życia przez dłuższy lub krótszy okres czasu tym braciom, którzy mają takie powołanie i słusznie o to proszą.
§3. Życie braci w takich miejscach może być normowane według prostej Reguły dla pustelni, dostosowanej do konkretnych warunków, którą ułożył sam Seraficki Ojciec, albo według norm opracowanych zgodnie ze statutami.
Uchwała Kapituły Generalnej w Asyżu w 1997 r.
Kapituła Generalna uznając priorytet kontemplacji za element fundamentalny w życiu i misji braci proponuje aby Ministrowie prowincjalni w świetle dokumentu "Napełnić ziemię Ewangelią Chrystusa" i podręcznika "Duch modlitwy i pobożności":
1. Ożywili doświadczenie duchowe braci jako pierwsze świadectwo naśladowania Chrystusa w świecie
zdominowanym przez sekularyzację i technologizację.
2. Popierali:
a) ducha kontemplacji Boga w życiu, stworzeniach i w wydarzeniach historii
b) nawe formy modlitwy wspólnotowej
c) częste spotkania ze Słowem Bożym
d) doświadczenia kontemplacji w domach rekolekcyjnych i romitoriach
3) modlitwę odmawianą wspólnie z ludem Bożym (FZS, młodzież franciszkańska, grupy kościelne i inni)
Priorytety 1997-2003.
4) Konferencje, Prowincje i Bracia, kierując się dokumentami Serce zwrócone ku Bogu oraz Duch modlitwy I pobożności, niech pobudzają w konkretny sposób ducha modlitwy i pobożności: przez nowe formy modlitwy wspólnotowej, częste spotkania ze słowem Hożym, przeżywanie kontemplacji w domach rekolekcyjnych i romitoriach, wspólną modlitwę z ludem.
5) Ministrowie niech popierają kontemplacyjny wymiar życia i posłannictwa Braci, wykorzystując bogatą franciszkańską tradycję kontemplacyjną oraz inicjując nowe jej formy, odpowiadające wrażliwości ludzi |g| współczesnych. W ten sposób wymiar kontemplacyjny staje się źródłem życia i działania, korzeniem, z którego czerpią pokarm nasze działania dla dobra ludzkości i Kościoła.
Praktyczne wskazania dotyczące franciszkańskiego eremu, wypływające z aktualnego prawa partykularnego OFM.
1. Konstytucje mówią o następujących formach franciszkańskiego klasztoru kontemplacyjnego:
a) erem
b) dom rekolekcyjny
c) dom odosobnienia
2. Klasztor taki ma być świadectwem aktualności kontemplacyjnego powołania naszego Zakonu.
3. Klasztor ten jest integralną częścią prowincji, a bracia w nim przebywający podlegają władzy prowincjała.
4. Prośba o pobyt w takim domu ma wypłynąć od zainteresowanego brata. Nie można nikogo tam skierować wbrew jego woli.
5. Aby przedstawić taką prośbę należy mieć powołanie do takiego sposobu życia i racjonalne powody.
6. Pobyt stały w takim domu może być dłuższy lub krótszy ( Konstytucje nie precyzują czasu); nie jest on jednak nigdy udzielany do końca życia.
7. Udzielenie pozwolenia na pobyt stały w takim domu należy do ministra prowincjalnego.
8. Sposób życia braci w takim klasztorze może być oparty na Regule dla pustelni św. Franciszka, przystosowanej do nowej sytuacji, lub według specjalnego statutu.
9. Statuty Generalne przewidują możliwość przyjmowania grup wiernych celem wprowadzania ich w praktykę modlitwy franciszkańskiej, jednak zawsze pod warunkiem zachowania własnego sposobu życia.
10. Klasztor taki może być również zorganizowany w ramach Konferencji Ministrów prowincjalnych.
Proponowany Regulamin Romitorium
Cel romitorium
1. Romitorium można określić jako franciszkański erem lub dom modlitwy, otwarty dla braci i innych przyjaciół św. Franciszka, gdzie zachowuje się sposób życia oparty na Regule dla pustelni.
2. Kontemplacyjna forma życia braci jest ich sposobem realizacji swego powołania chrześcijańskiego i franciszkańskiego, oraz bogactwem duchowym, które wnoszą oni do Kościoła i wspólnoty OFM.
3. Sposób życia braci w romitorium jest oparty na następujących źródłach:
a) Ewangelia.
b) Reguła zatwierdzona z 1223 r. i Reguła dla pustelni św. Franciszka z Asyżu.
c) Konstytucje i Statuty Generalne OFM.
d) Uchwały Kapituł Generalnych i dokumenty Zakonu.
e) Statuty partykularne prowincji do której romitorium należy.
f) Regulamin własny romitorium.
Przy redagowaniu tego regulaminu posłużono się statutami zatwierdzonymi przez kompetentną władzę i praktykowanymi w trzech franciszkańskich pustelniach: La Verna, Narni, Bellegra. Domy te znajdują się na terenach trzech włoskich prowincji Braci Mniejszych: Toskańskiej, Umbryjskiej i Rzymskiej.
a. Dirrettorio-Romitorio delie Stimmate, La Verna 1984.
b. De fraternitate eremítica in Sacro Speco di Narni, w: AOFM 113(1994)313-315.
c. Statuti Particolari del Ritiro di S. Francescopresso Bellegra, Convento S. Maria in Aracoeli, Roma 1994.
Wymiar kontemplacyjny romitorium
4. Wymiar kontemplacyjny romitorium możnn określić trzema pojęciami: uwielbienie, adoracja i słuchanie.
5. Uwielbienie i adoracja są wyrażone przede wszystkim w życiu liturgicznym braci, na które składają się:
a) Codzienna wspólnotowa Msza św.
b) Wspólnotowa celebracja liturgii godzin ( odmawia się trzy części modlitwy w ciągu dnia i godzinę czytań w nocy).
c) Adoracja Eucharystyczna, zgodnie z wolą św. Franciszka i Kościoła ( KPK kan.663, 2) zajmuje szczególne miejsce w życiu braci.
6. Na słuchanie składa się:
a) Zachowanie milczenia w określonych miejscach ( kaplica, korytarze) i porach ( od komplety do tercji).
a) Medytacja Słowa Bożego.
b) Studium źródeł franciszkańskich i aktualnych dokumentów Kościoła.
7. Program dnia:
1.00 Godzina czytań i Adoracja Eucharystyczną do godziny 2.00
6.15 Kwadrans modlitwy osobistej w kaplicy
6.30 Jutrznia, Msza św., Tercja.
8.00 Śniadanie
8.30 Studium, apostolat, praca ręczna.
12.00 Anioł Pański, Seksta, Rachunek sumienia
12.30 Obiad, Odpoczynek
15.00 Nona
15.30 Praca, studium, apostolat.
17.30 Nieszpory i Adoracja Eucharystyczna do 18.50
19.00 Kolacja
20.00 Kompleta i spoczynek w Panu.
8. Wszystkie inne wspólnotowe formy pobożności (nabożeństwa, różaniec, droga krzyżowa) mogą być ustalone i praktykowane przez braci na stałe lub czasowo.
Wymiar wspólnotowy
9. W świetle Reguły dla pustelni Św. Franciszka bracia w romitorium prowadzą życie w małej wspólnocie - rodzinie.
10. Zgodnie z Regułą dla pustelni przynajmniej raz na miesiąc zamieniają się oni rolami, przyjmując na siebie obowiązki Marty lub Marii.
11. Do obowiązków Marty należy:
a) Przygotowanie posiłków.
b) Troska o wszystkie potrzeby materialne romitorium.
c) Opieka nad gośćmi.
d) Załatwianie wszystkich aktualnych spraw zewnętrznych romitorium.
12. Do obowiązków Marii należy:
a) Regularne zachowywanie programu dnia.
b) Przewodniczenie modlitwom.
13. Wymiar wspólnotowo - rodzinny jest szczególnie podkreślony w następujących momentach:
a) Posiłki są spożywane wspólnie (oprócz śniadania): w tym czasie bracia mogą ze sobą swobodnie rozmawiać, łącząc je z rekreacją.
b) Przynajmniej raz w tygodniu odbywa się wspólne kolokwium, przygotowane przez, jednego z braci, a dotyczące problemów teologicznych i duchowych.
c) Raz na miesiąc odbywa się kapituła domowa w czasie której bracia z zupełną swobodą mają się wypowiadać na temat życia w romitorium.
d) Wszelkie zmiany dotyczące sposobu życia w romitorium muszą być omówione, przemyślane i postanowione w dialogu braterskim. Podkreśla się zachowanie atmosfery miłości, wolności i odpowiedzialności w odbywaniu kapituł domowych.
e) Bracia w romitorium służą sobie nawzajem wszystkimi darami jakie posiadają, będąc w pełnej dyspozycyjności względem siebie i wspólnoty.
f) Wszystkie prace i posługi w romitorium bracia mają wykonywać sami, nie zatrudniając na stałe nikogo z zewnątrz.
g) Bracia mogą przyjmować takie prace z zewnątrz, które nie naruszają ich sposobu życia ( np. tłumaczenia).
h) Romitorium powinno być samowystarczalne pod względem materialnym. Jeśli braciom zabraknie środków do utrzymania, mogą zgodnie z Regułą udać się do przyjaciół duchowych.
i) Aby uniknąć niebezpieczeństwa bogacenia się i kumulacji dóbr, bracia mają dwa razy w roku przesłać wszelkie nadwyżki materialno - finansowe do swojej prowincji.
Wymiar apostolski
14. Sposób życia braci w romitorium, tak jak całe życie Braci Mniejszych, jest z istoty swojej apostolski. To wszystko, co dzieje się w romitorium, ma być przeniknięte wielką troską o dobro całego Kościoła i świata.
15. Apostolat zewnętrzny, jest wykonywany w ramach sposobu życia romitorium, zawsze w taki sposób, aby zasadniczo nie naruszał podstawowego wyboru braci.
16. Formy i zasady apostolatu
a) Gościnność.
■ Romitorium jest otwarte na wszystkich braci, kapłanów i kleryków, którzy chcą bądź to odprawić swoje rekolekcje, bądź też pozostać dłuższy czas, zachowując sposób życia braci.
■ Część romitorium zostaje oddzielona od klauzury braci i przeznaczona dla gości (świeccy, osoby konsekrowane), którym daje się możliwość uczestniczenia w modlitwach wspólnoty i zapewnia opiekę duchową.
■ Bracia służą kierownictwem duchowym, konferencjami, posługą w konfesjonale względem tych, którzy przybywają do romitorium.
■ Bracia, będąc nadal w pełni członkami swej prowincji zakonnej, w pełnej dyspozycyjności otwierają się na potrzeby duchowe swych współbraci, przyjmując ich i przeprowadzając dla nich rekolekcje czy też dni skupienia, zarówno indywidualne jak i wspólnotowe.
b) Apostolat poza romitorium.
■ Bracia przynajmniej kilka razy w roku udadzą się poza romitorium, aby głosić rekolekcje, czy to ludowe czy też zamknięte, dla osób konsekrowanych. Szczególnie powinni się włączyć w misje ludowe przeprowadzane przez współbraci z ich prowincji.
■ Wszystkie prace rekolekcyjno - misyjne są przyjmowane po wcześniejszym omówieniu ich we wspólnocie, i zawsze z zachowaniem roztropności.
■ Jeśli zajdzie taka potrzeba, bracia mogą się udawać do klasztorów swojej prowincji z posługą dla współbraci (dni skupienia, jednorazowe wykłady).
17. Bracia, którzy pragną zachować ten sposób życia i przyłączyć się do wspólnoty w romitorium, muszą mieć pozwolenie (obediencję) od swego prowincjała.
18. Każdy brat, jeżeli uzna to za stosowne, po porozumieniu się ze swoim prowincjałem może swobodnie opuścić romitorium.
19. Prowincjał nie może nikogo skierować do romitorium wbrew jego woli.
20. Nikt nie może obciążyć w sposób stały wspólnoty w romitorium takimi pracami lub obowiązkami, które by uniemożliwiały jej spełnianie swego przeznaczenia.
Zakończenie
Celem niniejszego referatu było przedstawienie w zarysie idei domów modlitwy w historii i teraźniejszości Zakonu Braci Mniejszych. Na zakończenie można sformułować następujące konkluzje:
I. Domy modlitwy brały swój początek i inspirację bezpośrednio od św. Franciszka, którego doświadczenie duchowe było czymś decydującym dla tej formy życia. Sposób życia jaki bracia wiedli w romitoriach, był jednym z wielu wcieleń forma vitae pozostawionego przez św. Franciszka dla całego Zakonu.
II. Domy modlitwy w swoich najrozmaitszych postaciach, były zawsze obecne w ciągu olmkmkkowtj historii OFM. Ich obecność świadczyła o żywotności Zakonu, zaś ich brak o jego dekadencji.
III. W ostatnich lalach można zauważyć kilka nowych fundacji eremów franciszkańskich, w odnowionej pod względem teologicznym i zewnętrznym postaci. Te nowe fundacje napawają nadzieją ponieważ są znakami odradzającego się Zakonu.
IV. Obecnie na terenie Polski znajduje się 5 prowincji OFM z 1365 braćmi, jednakże żadna z prowincji nie posiada uformowanego domu modlitwy - romitorium. Można więc tylko wyrazić nadzieję że taki franciszkański erem jak najszybciej powstanie.
Syrach B. Janicki OFM